SPEKTRUM POALKOHOLOWYCH ZABURZEŃ PŁODU (FASD) — DIAGNOZA, POMOC

Wiele uwagi poświęcono już w Polsce różnym problemom związanym z alkoholem. Terminy: „uzależnienie od alkoholu", „współuzależnienie", „dorosłe dzieci alkoholików", funkcjonują od dawna w świadomości społecznej. Problemy dzieci, które ucierpiały już I w łonie matki z powodu alkoholu, stanowią jednak nadal „białą plamę". A przecież tych dzieci (zważywszy na poziom spożycia alkoholu w Polsce) jest na pewno niemało, choć statystyki o nich milczą. Potrzebują one pomocy ze strony wielu specjalistów, m.in. lekarzy. Chcemy więc zasygnalizować problem.
W 2000 roku 0'Malley i Streissugth wprowadzili termin FASD (Fetal Alcohol Spectrum Disorder) na określenie szerokiego zakresu skutków, które mogą wystąpić u dzieci matek spożywających alkohol w czasie ciąży. Wcześniej, bo już w 1973 r. termin FAS wprowadzili Jones i Smith na określenie zespołu nieprawidłowości stwierdzanych u dzieci matek alkoholiczek. Dziś już wiemy, że FAS może wystąpić nie tylko u dzieci kobiet uzależnionych od alkoholu, ale również u dzieci kobiet pijących okazjonalnie. Każda kobieta spożywająca alkohol w czasie ciąży naraża swoje dziecko na ryzyko powstania różnych wad rozwojowych. Badania pokazują, że niebezpieczne dla płodu są nawet niewielkie ilości alkoholu. Każdy lekarz powinien więc zalecać kobietom w ciąży całkowitą abstynencję.

Poalkoholowe uszkodzenia (FASD) obejmują:
FAS (Fetal Alcohol Syndrome) z potwierdzoną ekspozycją na alkohol w życiu płodowym,
FAS bez potwierdzonej ekspozycji na alkohol w życiu płodowym,
pFAS (częściowy FAS) - kiedy nie są spełnione wszystkie kryteria FAS,
poalkoholowe zaburzenia rozwoju układu nerwowego,
poalkoholowe wady wrodzone.

FAS jest ujęty w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 pod numerem Q 86.0 jako Płodowy zespół alkoholowy (dysmorficzny) w rozdziale XVII (Wady rozwojowe wrodzone, zniekształcenia i aberracje chromosomowe).
Według szacunku Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Polsce rodzi się rocznie troje dzieci dotkniętych FAS na 1000 żywo urodzonych. Liczba dzieci dotkniętych różnymi formami FASD może być 10-krotnie większa.
Przy rozpoznawaniu FAS bierze się pod uwagę cztery kryteria:
udokumentowane picie alkoholu przez matkę w ciąży,
pre- i postnatalny deficyt wzrostu, wagi i obwodu głowy,
anomalie fizyczne w obrębie twarzy (m.in. szeroko rozstawione oczy, płaska środkowa część twarzy, wygładzona rynienka podnosowa, cienka górna warga),
objawy wskazujące na uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego. Ponadto u dzieci z FAS
często stwierdza się dodatkowo: wady narządów wewnętrznych, narządów zmysłów, przewodu pokarmowego, układu moczowo-płciowego, układu kostno-stawowego, mięśni.
Wśród objawów wskazujących na uszkodzenie mózgu można stwierdzić: upośledzenie umysłowe o różnym stopniu głębokości, zaburzenia pamięci, opóźnienia w rozwoju mowy, trudności z abstrakcyjnym myśleniem i rozumieniem pojęć, zaburzenia w rozwoju funkcji wykonawczych (planowanie, podejmowanie decyzji, przewidywanie), nadpobudliwość psychoruchową, trudności z nauczeniem się czytania i pisania, zmniejszoną lub zwiększoną wrażliwość na bodźce psychosensoryczne.

Alkoholowy zespół płodowy jest nieuleczalny i sprawia problemy przez całe życie - zarówno osobie dotkniętej uszkodzeniami, jak i jego rodzinie. Poprzez odpowiednie działania terapeutyczne
i rehabilitacyjne można jednak poprawić jakość życia tych osób i ograniczyć ryzyko wystąpienia wtórnych problemów zdrowotnych i społecznych.
Ważne jest jednak jak najszybsze postawie¬nie dokładnej diagnozy i udzielenie wszechstronnej, specjalistycznej pomocy dziecku i jego najbliższym.
Diagnoza ta nie zawsze jest łatwa, zwłaszcza u dzieci, u których dominują objawy uszkodzenia mózgu. U takich dzieci nierzadko stawia się rozpoznania objawowe: zaburzenia zachowania, zaburzenia emocjonalne, ADHD. Bez ustalenia jednak, że u podłoża tych problemów leży uszkodzenie określonych części mózgu, nie można rzetelnie ocenić możliwości i ograniczeń dziecka i pomóc mu w sposób efektywny.
Najbardziej precyzyjną diagnozę, w przypadku podejrzenia FASD, może postawić zespół specjalistów ściśle ze sobą współpracujących - neurolog, psychiatra, psycholog i pedagog. Na podstawie postawionej diagnozy zespół opracowuje plan pomocy konkretnemu dziecku i jego najbliższym. W Polsce specjalistycznych placówek udzielających pomocy dzieciom z FASD jest zaledwie kilka. W województwie pomorskim jedyną taką placówką jest Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny dla Rodzin i Dzieci z FAS w Gdyni. Funkcjonuje on (od 2010 roku) w strukturze Zespołu Placówek Specjalistycznych im. K. Lisieckiego „Dziadka".
Zatrudnieni są w nim: psycholog, pedagog, neurolog i psychiatra dziecięcy. Od stycznia 2014 r. zostanie dodatkowo zatrudniony rehabilitant.
Oferta Punktu obejmuje:
- kompleksową diagnozę problemów dziecka,
- pracę indywidualną z dzieckiem mającą na celu usprawnienie jego funkcjonowania fizycznego, psychicznego i społecznego,
 - pomoc rodzicom.

Do skorzystania z oferty Punktu nie jest potrzebne skierowanie. Pomoc jest bezpłatna. Istnieje tylko jeden warunek - trzeba być mieszkańcem Gdyni. Placówka nie jest bowiem finansowana przez NFZ, ale przez budżet Gdyni.

Adres: Gdynia-Chylonia, ul. Wejherowska 65, teł.: 58 664 34 50
strona internetowa www.zps.net.pl  Opracowanie: lek. med. Grażyna Rymaszewska - psychiatra Przemysław Lebiedziński - dyrektor Zespołu Placówek Specjalistycznych Bibliografia
Jadczak-Szumiło T. Neurologiczny profil dziecka z FASD. Studium przypadku. Wydawnictwo Edukacyjne PARPA, Warszawa 2008.
Kiecka M. Ciąża a alkohol. W trosce o dziecko z FAS. Wydawnictwo Edukacyjne PARPA, Warszawa 2006.
Liszcz K. Rozpoznaję alkoholowy zespół płodowy - FAS. Materiały informacyjne dla lekarzy. Wydawnictwo Fundacja „Daj szansę", Toruń 2008.

Więcej na temat poruszanych problemów można dowiedzieć się na stronach: www.ciazabezalkoholu.pl,www.fas.edu.pl
Grażyna Rymaszewska
[Za: Pomorski Magazyn Lekarski 3(238) 2014]
[zdjęcie: niedziela.pl]