Agresja nastolatków a funkcjonowanie rodziny i rodziców

Ujawniana przez młodzież agresja to istotny problem społeczny i psychologiczny. Zachowania agresywne starszych nastolatków eskalują przemoc i kształtują negatywne zachowania w grupie rówieśniczej. Także z punktu widzenia jednostki takie zachowania są niekorzystne, ponieważ z jednej strony mogą prowadzić do konsekwencji prawnych, a z drugiej – zaburzają dojrzewanie młodego człowieka.

Ogólnie w naukach społecznych jako agresję określa się zamierzone działania (fizyczne lub słowne), celem których jest wyrządzenie komuś lub czemuś szkody (fizycznej lub psychicznej), uszczerbku lub straty. Działania takie mają charakter celowy i intencjonalny.

Okres adolescencji (16 – 19 lat) niejako sprzyja zachowaniom agresywnym, w tym autoagresywnym. Jest to czas, w którym młodzi ludzie doświadczają poważnych zmian w sferze biologicznej, psychologicznej i społecznej, co w połączeniu ze sobą stanowi siłę napędową agresji, także tej skierowanej na siebie. Adolescenci z jednej strony starają się chronić swoją kształtującą się tożsamość, a z drugiej – usiłują walczyć o niezależność.

Dynamika zmieniającego się świata, niestabilność środowisk, w których dorasta młody człowiek oraz zmiany kulturowe dotyczące swobody własnych zachowań niewątpliwie sprzyjają agresywności. Jednak w literaturze przedmiotu wskazuje się na znaczenie relacji rodzinnych i postaw rodzicielskich dla kształtowania się zachowań agresywnych. Wyniki badań z ostatnich 20 lat, polskie i światowe, potwierdzają zależności między dysfunkcjami środowiska rodzinnego i systemu rodzicielskiego a agresją ujawnianą przez dzieci. Badacze uważają, że istotnym czynnikiem wyzwalającym zachowania agresywne są doświadczenia związane z agresją, które dziecko nabywa w rodzinie - pierwszym i podstawowym środowisku rozwojowo-wychowawczym.

W Instytucie Psychologii Uniwersytetu Szczecińskiego przeprowadzono badania, których celem było określenie, czy istnieją związki między różnymi wymiarami funkcjonowania rodziny oraz zachowaniami ze strony rodziców a psychologicznym syndromem agresji dzieci w okresie adolescencji.

W odniesieniu do rodziców badania wykazały, że im bardziej pogubiony i niewydolny w swoich zachowaniach rodzic, tym większe ryzyko negatywnych postaw i zachowań dzieci. Uzyskane wyniki potwierdziły znaczenie obu ról rodzicielskich – matki i ojca - dla prawidłowego rozwoju i kształtowania zachowań synów i córek.

W kontekście zachodzących zmian cywilizacyjnych, kulturowych i społecznych często uważamy, że różnego rodzaju czynniki „zewnętrzne” – instytucje lub osoby - mogą zastąpić rodziców w ich funkcji opiekuńczo-wychowawczej. Istnieje też przekonanie, że w przypadku adolescentów, a więc osób stojących u progu dorosłości, rola rodziców jest marginalna.

Tymczasem szczecińskie badania wykazały, że to, jak funkcjonuje rodzina – w jakim stopniu jest ona spójna, zrównoważona w aspekcie czujności (kontroli) i dawania prawa do autonomii, wydolna w zakresie procesów komunikowania się i kształtowania poczucia tożsamości – ma wciąż istotne znaczenie dla prawidłowego rozwoju adolescentów, podobnie jak zachowania rodziców, którzy – jak wynika z badań – pozostają niezastąpieni w swojej roli.

[Na podstawie artykułu źródłowego]

Materiał źródłowy:
Ewa Łodygowska, Martyna Tyl, „Psychologiczny syndrom agresji adolescentów w kontekście funkcjonowania rodziny i rodziców”, w: „Psychologia Rozwojowa”, 2018, Tom 23, Numer 3, s. 23–37. DOI 10.4467/20843879PR.18.014.9355

Zdjęcie ilustracyjne: Unsplash (I.Jenks) - FP