Uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego i deklaracja rządowa pomocy dla matek

Uzasadnienie orzeczenia TK ws. aborcji eugenicznej zostało opublikowane w środę 27 stycznia 2021 r. w Dzienniku Ustaw został opublikowany wyrok TK z 22 października ws. przepisów antyaborcyjnych, a w nocy w Monitorze Polskim opublikowano jego pisemne uzasadnienie. Wynika z niego, że prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu nie jest wystarczające dla dopuszczalności pozbawienia życia człowieka w okresie prenatalnym. Samo wskazanie na potencjalne obciążenie dziecka wadami jako przyczynę aborcji ma charakter eugeniczny, czyli jest to stosowanie reguły nie każde życie jest warte przeżycia, co ewidentnie narusza zapis w Konstytucji RP, że każdy człowiek ma prawo do życia.

Trybunał zwrócił uwagę, że pojęcie „człowiek” ma autonomiczny charakter na gruncie Konstytucji RP, niezależny od znaczeń nadawanych w ustawodawstwie zwykłym.

(...) Z istoty przyrodzonej i niezbywalnej godności przynależnej każdemu człowiekowi oraz jej jednakowości wynika zakaz różnicowania wartości danego człowieka, a zatem jego życia. Niedopuszczalne jest twierdzenie, że z uwagi na jakieś cechy jedna jednostka jest mniej warta od innej jako człowiek. Twierdzenie to odnosi się nie tylko do fazy postnatalnej, ale dotyczy także fazy prenatalnej życia człowieka. Bez względu na fakt narodzin cecha danej istoty, którą jest bycie człowiekiem, nie ulega zmianom. (...)

W uzasadnieniu wyroku czytamy: W ocenie Trybunału, dla dopuszczalności pozbawienia życia człowieka w okresie prenatalnym nie jest wystarczające prawdopodobieństwo wystąpienia okoliczności wskazanych w art. 4a ust. 1 pkt 2 u.p.r., bez względu na jego możliwe stopniowanie, a zatem także „duże prawdopodobieństwo”. Wszak nawet pozbawione wątpliwości stwierdzenie ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu nie oznacza, że dotknięty nimi człowiek nie będzie mógł korzystać w pełni z praw i wolności gwarantowanych konstytucyjnie w postnatalnej fazie życia. (...)

W ocenie Trybunału, art. 4a ust. 1 pkt 2 u.p.r. nie pozwala przyjąć, że duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu ma stanowić podstawę do automatycznego domniemania naruszenia dobrostanu kobiety ciężarnej, zaś samo wskazanie na potencjalne obciążenie dziecka takimi wadami ma charakter eugeniczny. W przepisie tym zabrakło odniesienia do mierzalnych kryteriów naruszenia dobra matki uzasadniających przerwanie ciąży, czyli takiej sytuacji, w której nie można byłoby od niej prawnie wymagać poświęcenia danego dobra prawnego.

Wobec powyższego, Trybunał uznał ograniczenie prawnej ochrony życia w drodze art. 4a ust. 1 pkt 2 u.p.r. za niespełniające wymogów przydatności, konieczności oraz proporcjonalności sensu stricto.

Ważne jest także sformułowanie, że: Podstawą tego stwierdzenia jest spostrzeżenie, że rozwój człowieka i jego osobowości jest procesem stopniowalnym, który rozciąga się na okres przed, jak i po urodzeniu. To znaczy, że nie można arbitralnie ograniczyć godności, która jest przyrodzona i niezbywalna, a w konsekwencji – prawnej ochrony życia, ani do w pełni ukształtowanej osoby, ani też od określonego momentu rozwoju dziecka w fazie prenatalnej. Ochrona ta dotyczy każdej żyjącej istoty ludzkiej, zaś okres jej życia i stopień rozwoju nie ma w tym zakresie znaczenia.

W uzasadnieniu wskazano też, że ocena dopuszczalności aborcji w przypadku prawdopodobieństwa ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu, a więc możliwości poświęcania dobra leżącego po stronie dziecka, wymaga wskazania analogicznego dobra po stronie matki, czyli sytuacji zagrożenia jej życia i zdrowia.

Jednocześnie Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że ustawodawca nie może przenosić ciężaru związanego z wychowaniem ciężko upośledzonego albo nieuleczalnie chorego dziecka jedynie na jego matkę, zaś obowiązek dbania o takie osoby spoczywa także na władzy i całym społeczeństwie. 

Należy się spodziewać szybkiego wprowadzenia nowego pakietu pomocowego dla matek w ciąży i po urodzeniu poważnie niepełnosprawnego dziecka. Wiceszef Solidarnej Polski, minister Michał Wójcik oświadczył: Przekazałem dziś ważny projekt rozwiązań mających na celu pomoc ze strony państwa kobietom w ciąży, których dzieci mają ciężkie wady; projekt otrzymali m.in. prezes PiS Jarosław Kaczyński oraz premier Mateusz Morawiecki.

Nieoficjalnie wiadomo, że projekt porusza m.in. kwestię hospicjów perinatalnych, o których wsparcie partia ta zabiega już od kilku miesięcy. Przekazanie funduszy na działalność hospicjów perinatalnych jest aktem sprawiedliwości społecznej, gdyż zapewniają one wszechstronną pomoc paliatywną i psychologiczną dla rodziców poważnie chorego dziecka zarówno w okresie prenatalnym, jak i po urodzeniu. Dotychczas placówki te były utrzymywane z datków od społeczeństwa. Słaba była także informacja o możliwości bezpłatnego skorzystania z tej fachowej pomocy.

Po publikacji wyroku stracił moc przepis tzw. ustawy antyaborcyjnej z 1993 r. zezwalający na aborcję w przypadku prawdopodobieństwa ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu.

Pełny tekst uzasadnienia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego TUTAJ

Źródło: Orzeczenie TK/ TVP INFO, opracowanie własne – 28 stycznia 2021 r.